Informatie voor ouders van hoogsensitieve baby’s en peuters

Vanzelfsprekend zijn baby’s zintuigelijk zeer gevoelig. Kwetsbaar als ze zijn, is het letterlijk van levensbelang om snel op hun omgeving te reageren. Geen pasgeborene is overigens gelijk. Ongeveer 1 op de 5 baby’s is naast deze normale gevoeligheid ook hooggevoelig, oftewel hoogsensitief. We leggen hierna uit wat het is, hoe hoogsensitiviteit zich uit, wat overprikkeling is en hoe je als ouder je hooggevoelige kind het best kan begeleiden. 

Net als je haarkleur of lengte is hoogsensitiviteit een eigenschap. Het ligt biologisch verankerd in je genen (erfelijk) en dit betekent dus dat je bij je geboorte al hoogsensitief bent. Je kunt niet een beetje of heel erg hooggevoelig zijn. Je bent het of wel of je bent het niet. Je kan het natuurlijk wel op verschillende plekken, diverse manieren of in sommige levensfasen anders ervaren.

Hoewel de verhouding jongens / meisjes ongeveer gelijk is, lijkt het alsof meer vrouwen dan mannen erkennen dat ze hoogsensitief zijn. In onze westerse cultuur vinden mannen het waarschijnlijk moeilijker ervoor uit te komen.

De eigenschap is al bijna dertig jaar onderwerp van studie. In 1997 introduceerde de Amerikaanse psycholoog Dr. Elaine Aron de naam ‘high sensitivity’ in een wetenschappelijk artikel. Sindsdien zijn er wereldwijd honderden onderzoeken uitgevoerd. Hoogsensitiviteit is dus geen hype noch zweverig. Het is daadwerkelijk aangetoond door wetenschappers, onder meer via hersenscans.
 

Op basis van de huidige kennis definiëren we het als volgt:

• Hoogsensitiviteit is een aangeboren temperament (eigenschap)
• met een sterk ontwikkelde gevoeligheid voor externe en interne stimuli (prikkels)
• gevolgd door diepgaande verwerking van deze stimuli
• en het hierdoor ervaren van een intense impact.

Het is belangrijk dat mensen alle elementen van deze definitie (h)erkennen. Er is nog vaak verwarring met andere hoedanigheden of kenmerken, zoals diagnoses. Menigeen ziet bijvoorbeeld de hoge zintuigelijke gevoeligheid (het eerste element) als enige uiting. Maar dat zie je bijvoorbeeld ook bij mensen na een burn-out of trauma, en bij autisme. Alleen die hoge prikkelgevoeligheid is dus te beperkt om hoogsensitief te zijn.

Daarom is die diepgaande verwerking in het hoogsensitieve brein een veel meer onderscheidend element. Het is simpel gezegd nogal druk in het hoofd van een hoogsensitief persoon (HSP).
Naast heel veel andere processen is het belangrijkste om te weten dat HSP eerst even de tijd nemen om alle indrukken te laten inwerken. Meer dan mensen die niet hoogsensitief zijn.
Ten tweede betrekken zij bij al die hersenprocessen veel meer oogpunten en invalshoeken. Zo zijn HSP veel meer gericht op de mensen om hen heen (groepsbelang). In verbinding zijn is voor hen belangrijk en ze willen dat iedereen zich prettig voelt.

Veel ouders willen weten hoe ze een hoogsensitieve baby of kind kunnen herkennen. Dit is op zo’n jonge leeftijd niet eenvoudig. Om ouders toch enigszins houvast te geven, zijn dit mogelijke aanwijzingen dat een baby/peuter hooggevoelig is:

• Veel in eigen gedachtewereld / gefocust op bezigheid (speelgoed);
• Onrustig in luidruchtige en/of lichte omgeving;
• Intens reageren op gezichten (blij, boos, bedroefd);
• Last ondervinden van ‘prikkende’ kleding (labeltjes, naden);
• Oog hebben voor details, bijv. in speelgoed (ernaar grijpen);
• Heftig reageren op pijnprikkels;
• Laat inslapen na een lange, drukke dag;
• Sneller schrikken dan leeftijdsgenootjes.

En als ze wat ouder zijn:

• Moeite met grote verandering – liever rust en regelmaat (voorspelbaarheid);
• Veel (waarom)vragen stellen;
• Voorkeur voor rustige spelletjes;
• Moeite met kiezen – lang nadenken voor te antwoorden;
• Schrikachtig van luide stem of ‘harde woorden’;
• Wijze inzichten (‘eigen-wijsheid’);
• In nieuwe omgeving (klas, speeltuin) eerst afwachtende houding;
• Geïrriteerd door natte kleding of zanderige handen/voeten;
• Oog hebben voor de kinderen om hen heen;
• Soms de stemming van anderen overnemen;
• Intuïtiever en associatief in gedrag en denken;
• Opvallende verbondenheid met dieren en natuur.

Zoals uitgelegd werkt het hoogsensitieve brein op volle toeren. Allereerst komen de prikkels vanuit de zintuigen hier binnen. Naast de vijf bekende ogen, oren, neus, mond en huid zijn er ook nog zintuigen die bijvoorbeeld signalen binnen in het lichaam waarnemen (honger, plasdrang, …) of de sfeer / emoties bij mensen in de nabije omgeving opvangen.

Vervolgens moeten hoogsensitieve hersenen al deze stimuli verwerken. Dit is een complex proces. Op het moment dat de capaciteit van het brein maximaal is verbruikt, raakt het kind overprikkeld. Dat overkomt iedereen wel eens, maar bij hooggevoelige kinderen vaker. Het is het gevolg van het waarnemen van vele stimuli en de diepgaande verwerking ervan.

Bij baby’s en jonge kinderen kun je overprikkeling bijvoorbeeld herkennen doordat ze ongewoon druk zijn of veel huilen. Woedeaanvallen komen ook voor. Net als niet willen (of kunnen) slapen. Sommige hoogsensitieve kinderen trekken zich juist terug. Ze willen niet lastig zijn.

Gelukkig kunnen ouders hun hoogsensitieve kinderen adequaat begeleiden. Als zij de volgende tips toepassen, verminderen ze de hoeveelheid prikkels en/of richten ze de (nabije) omgeving van het kind zodanig in, dat er beperkter overbelasting van haar of zijn brein volgt.

1. Probeer duidelijk te krijgen voor welke specifieke prikkels je kind gevoelig is en houd daar rekening mee.
2. Laat het niet hele dag in onrustige kamer liggen.
3. Leg een baby niet te dicht bij luidspreker of onder fel (zon)licht.
4. Voorkom tijdens kraamvisite te veel bezoekers op hetzelfde moment/dagdeel en laat de baby niet van de ene arm op de volgende arm gaan.
5. Ga na een hele dag opvang niet ook nog naar de supermarkt.
6. Zorg in het weekend voor voldoende rusttijd tussen uitstapjes door.
7. Check de kleding van je kindje op irriterende labels of naadjes.
8. Houd een vast eetritme aan om te voorkomen dat je kind te hongerig wordt.
9. Wees bewust van de kracht van oogcontact (zowel in positieve – blij, rust – als in negatieve zin – boos, heftig).
10. Bied na een zeer drukke dag geen nieuw (onbekend) voedsel aan; dit is te overprikkelend.
11. Laat speelafspraakjes niet te lang duren.
12. Geef tijd om te wennen: a) bij verjaardagen – ook als het familie is, b) bij bezoek van vreemden, c) in een nieuwe groep bij de kinderopvang, d) aan nieuw speelgoed, e) in een onbekende speeltuin of f) bij het afscheid nemen van vriendjes, oma, opa et cetera. Bouw het in kleine stapjes op/af.
13. Geef tijd om keuzes te maken: a) bij het kiezen van een spel, b) het uitzoeken van speelgoed, c) het kiezen van een versnapering of broodbeleg.
14. Wees je bewust van het effect van de emotionele sfeer in huis, maar bijvoorbeeld ook de impact van ‘harde’ taal.
15. Prijs de moeite die het kind doet in plaats van kritisch te zijn op het eindresultaat of de tijd die hij/zij nodig heeft gehad. Vooral als het kind bij het tekenen het zo mooi mogelijk wil doen of volhardend is in wat het voor elkaar wil krijgen.
16. Leer je peuter dat naast de ander helpen ook de eigen belangen relevant zijn.
17. Reageer serieus op ‘waaromvragen’ die het kind stelt, zodat het de wereld beter leert begrijpen.
18. Praat veel met je kindje over emoties die het ervaart.
19. Houd een standaard bedritueel aan; dat helpt bij rustig inslapen.

In het algemeen geldt dat in een goede opvoedstijl er zowel aandacht is voor de behoefte van het kind, als voor het stellen van duidelijke grenzen. Goede opvoeding leidt, zo blijkt uit onderzoek, specifiek bij hoogsensitieve kinderen tot betere sociale competentie, minder gedragsproblemen en minder stressreacties.

Er zijn inmiddels veel bronnen waar ouders meer informatie kunnen vinden. De volgende websites bieden online ondersteuning:
www.lihsk.nl 
www.hoogsensitief.nl 

Interactieve test als indicatie van hoogsensitiviteit via:
www.hoogsensitief.nl/test 

Boeken gericht op ouders van hoogsensitieve kinderen:

• Leven met hooggevoelige kinderen - Susan Marletta-Hart
• Hoogsensitieve kinderen – Esther Bergsma
• Ouders doen ertoe – Gerarda van der Veen
• Het hoogsensitieve kind – Elaine Aron

Gratis nieuwsbrieven voor ouders:
Aanmelden via www.hoogsensitief.nl 
 

Bron en totstandkoming: hoogsensitief.nl